Жинхэнэ хадаг айлд буян тогтоодог
Эдийн дээд хадаг гэдэг. Эрт цагаас хэлэлцэж ирсэн эрдэмт мэргэдийн үгэнд хүний эрхэмлэх зүйл нь эцэг эхийн ачийг үргэлж санаж явах мөн бөгөөд эс чадавч цагаан сарын шинийн нэгэнд эцэг эхдээ дээд ёслол үйлдэн хадаг барьж золгохыг их буян гэж үзнэ гэсэн байдаг. Мөн тэнгэрлэг, хийморлог байж эд баялаг арвижуулах өлзий буян хураахын тухайд бас л ариун цагаан хадгийн учир ерөөл цаглашгүй хэмээсэн нь буй ёсоор айл бүр гэртээ хадаг тогтоон хадгалах нь тухайн айлдаа эд баялаг, идээ ундааг арвижуулах ерөөл авчирч байдаг. Тийм ч болохоор хиргүй тунгалаг сэтгэлээ дэлгэж дээдийн сайхныг хүсэн мэндчилэхдээ хадаг барин золгодог нь монгол хүний түгээмэл бөгөөд эрхэм дээд соёлын нэг болж амьдрал ахуй, ёс заншилд нь гүнзгий шингэн үлджээ. Хадаг хэмээх нэрийн утга нь бурхан шүтээн, багш, дээдсийн хөрөг тэргүүтэнд тахил өргөх, шүтээнд мөргөх үед амар амгалан байх зам мөрөө даатгах, мэнд амар мэдэх гэсэн утгатай бөгөөд дотоод сэтгэл нь хиргүй цагаан, торго мэт ариун байх бэлгэдлээр харамж өргөх гэсэн утгыг илэрхийлдэг.
Хадгаар үг хэлээ ололцдог заншил одоо ч байдаг байна. Монголчууд адуун сүрэгтээ онцын хүндэтгэлтэй хандаж ууган унаганд хадаг уях ёсон бий. Хадаг хадгалбал буян тогтоно гэсэн үг байдагчлан баян чинээлэг айлын хөрөнгө болгодог үнэт зүйлийн нэг нь хадаг байжээ. Самбай хадгийг хамгийн энгийн ч гэсэн хүндтэй хадаг гэж нэрийдэн хэдэн арваар нь хадгалдаг байсан байна. Мөн бурхны болон томоохон зүтгэлтэн хүний мутрын тэмдэг буюу тамга дарсан хадгийг ихээхэн эрхэмлэнэ. Бас тахисан бурхандаа өргөсөн хадгийг хадгалах ёстой гэнэ. Торгон зөөлөн, бөх батыг нь бодож хүү төрвөл бөх болоорой хэмээн хэв хадгаар элэг бүсийг нь хийсэн зодог шуудаг хадгалдаг ч байж. Эндээс үзэхэд эрхмийн дээд бэлгэдэл бүхэндээ эдийн дээд хадгаа өргөх болдог учраас хадаг сонгон хэрэглэх зан үйл нь мөн нандин байх учиртай. Тэнгэр шүтэж, тэнгэрлэг хийморлог байхыг дээдэлдэг монгол түмэн хадаг бол тэнгэрийн эд учраас өнгө нь үүрийн гэгээ татах үеийн тэнгэрийн хаяаны өнгө лүгээ адил байх ёстой гэдэг. Мөн тэнгэрийн эд учраас таван цогц шинжийг агуулж хөнгөн, зөөлөн, уян хатан, бат бөх, гоёмсог чанартайг нь дээдлэн сонгож зөвхөн хүр хорхойн мяндсан шүлсээр нэхсэн торгомсог хадгийг л хэрэглэж ирсэн байдаг. Дашрамд дурдахад одоогийн хүмүүсийн ихэнхдээ хэрэглээд байгаа хөх хадаг бол өнгийг нь аргадан зөөлрүүлсэн хар хадаг бөгөөд ийм өнгийн хадгийг хатуу үйлийн засалд ашигладаг байсан тул нийтээр түгээн хэрэглэх нь зохимжгүй юм. Энэ нь урд хөршөөс чанаргүй, бэлгэдэл төгс бус хадаг оруулж ирснээр хадагны үнэ цэнэ, утга учрыг алдагдуулсантай ч холбоотой.
